नवीन सुरुवात

सहा महिन्यांच्या प्रसूती रजेनंतर पुन्हा सजगचं काम सुरू झाले. काम सुरू करताना खूप एक्सईटमेंट तर होतीच पण विहंगची (तेव्हा ६ महिनाचा होता) ओढही होती. मी गेल्यावर तो घरी राहील ना? आजी आजोबांना त्रास नको व्हायला, खूप दमवेल का? असे आणि अनेक प्रश्न मनात घर करून डोक्यात घोंगावत होते. 
पण जसे काही  दिवस गेले विहंगचे प्रश्न डोक्यातून झटकन उडून गेले. त्याची आजी आजोबांसोबत चांगलीच गट्टी जमली होती.
आता डोक्यात प्रश्न होते ते माझे. खूप दिवसांनी काम सुरू झाल्यामुळे माझा आत्मविश्वास थोडा कमी झाला होता. याच कारणं की घराबाहेर इतका वेळ राहणे, त्यात मुलांचा आवाज- गोंधळ, दुपारची झोपायची सवय, खूप कामे डोळ्यासमोर आणि डोक्यात आहेत पण करायची इच्छा असून ते करता येत नव्हतं, जाणवणारा थकवा यामुळे पाहिले 2 आठवडे खूपच वाईट गेले.
रोज घरी आले की आज काय चुकलं याची खंत वाटायची. त्यात एका नवीन क्लासची जबाबदारी माझ्यावर होती. त्या मुलांशी, जागेशी, तिथल्या लोकांशी काहीच परिचय नसल्याने क्लास मॅनेज करणंही कठीण वाटू लागलं. बाकी दोन्ही क्लासला काही प्रॉब्लेम येत नाही मग याच एका क्लास मधेच मी का वैतागून जाते हे कळत नव्हतं. याच कारण असं होतं की नुकतीच ओळख झाल्याने ऍडजस्ट व्हायला जरा वेळ गेला.पण आता जरा सुरळीत सुरू झालाय अस वाटतंय. गेलेला कॉन्फिडन्स पुन्हा कमवायाला मुलांची खूप मदत झाली.

आमच्या अभ्यासवर्गाची सुरवात मुक्त खेळाने होते. त्यात एक मुलाने बिल्डिंग बनवून म्हणाला,"मॅडम तुमच्यासाठी वरती घर बनवलाय. तुमच्या बाबू ला घेऊन या इथं राहायला". हे ऐकल्यावर मज्जाच वाटली. एक मुलाने किती सहज माझ्यासाठी घर बांधले. मग हवामान, मोजणी झाल्यावर गाणी घेतो. गाणे झाल्यावर मुले म्हणाली मॅडम पुन्हा घ्या ना गाणं. किती मस्तय हे गाणं. मी शिकवलेलं गाणं मुलांना आवडतंय आणि पुन्हा म्हणायची इच्छा दिसल्याने एक वेगळीच ऊर्जा मिळाली. एका गोष्टीची व्हिडीओ दाखवल्यानंतर विद्याने तिच्या मांजरीसाठी घर बांधलं आणि मला हात धरून,"चला ना मॅडम घरी". असं म्हणत घेऊन गेली. तसेच एकदा मी भूषण ला एक वर्कशीट सोडवायला दिलं. तर तो पटकन म्हणाला," मॅडम माझं हे वर्कशीट झालंय. मी सांगतो तुम्हाला कुठलं चाललंय माझं. तुम्ही नसताना मी खूप पुढे गेलोय". नवीन क्लास मध्ये तर धमाल असते. एक दिवस अभ्यास सुरू असताना मी एका मुलाला वाचनासाठी मदत करायला गेले. त्याच्या बेंच वर बसून त्याला समजावत होते तर सागरने हळूच मला विचारलं,"काय यो मॅडम तुम्हाला आठवण न्हाई का येत विहंग ची?" त्यावर काय उत्तर द्यावे कळलं नाही कारण आठवण येण्यासाठी मी त्याला विसारलेलेच नसते. शिवाय माझी ही धडपड, भीती मी माझ्या ऑफिस मध्ये न संकोच करता सांगू शकल्याने मला अजून बरं वाटलं. कुठल्या गोष्टीत मला अजून सुधारणा करायची आहे आणि कुठली माझी फक्त मनाताली भीती आहे हे कळायला मदत झाली.

मी काही careeristic woman नव्हते पण सजग मध्ये ह्या मुलांना शिकवायला लागल्या पासून मनात एक उद्देश्य तयार झालं आहे आणि त्यासाठी माझे प्रयत्न चालू आहेत.

Anuja Limaye
Project Manager
SAJAG

जागतिक महिला दिन २०२०

दिवाळी उपक्रमानित्मिताने सजीता आणि 'सजग'च्या मुलांची भेट झाली .कार्यक्रम आटोपल्यावर तिने सहज विचारलं कि या मुलांच्या आईना पण शिकायची इच्छा आहे तु जॉईन होशील का ?

सुरुवातीला ५० तरी बायका उत्सुक आहेत असं कळल पण अनुभवाप्रमाणे १०-१२ जणीच आल्या.पहिला सेशन होतांना काहीच अंदाज नव्हता कि पुढे काय होणार आहे? आम्हाला कोणत्या पद्धतीने शिकवायचे आहे किंवा त्यांना नक्की काय शिकायचे आहे? ढोबळमानाने अक्षर ओळख पासून सुरुवात करू अस मला वाटला होत.

पण चक्क तसं न होता फार मजेदार पद्धतीने सजिताने सुरुवात केली त्याने त्या सगळ्या ताई आणि मी सुद्धा जोडले गेलो.

 introduction सेशन उत्तम पार पडल्यावर त्यांना येणाऱ्या अडचणी   विचारल्या त्यांना शिक्षणाची निकड का भासते आहे त्याबद्दल विचारलं.   बँक चे फॉर्म भरता येत नाहीत, लोकांकडून भरावे लागतात.तसेच इतर   योजनाचे फॉर्म्स, शाळेचे फॉर्म ,नोटीस न वाचता येणे ,मुलांना अभ्यासाला   बसवलं तर एवढ तरी वाचून दाखव मग बसतो अस मुलांनी सांगणे.   किराणा सामान यादी लिहिता येत नाही म्हणून घरच्या लोकांनी हसणे.   सर्वात महत्वाची अडचण होती ती म्हणजे whatsappचे मेसेज वाचता न   येणे 😃
ह्या सगळ्या नकारात्मक गोष्टी त्यांना शिक्षणाच्या सकारात्मक कडे घेऊन आल्या आणि त्यांच्या सोबत मी सुद्धा  माझ्या वेळेचा सदुपयोग करण्याचा श्री गणेशा केला.
सगळ्या ताईना थोडीफार अक्षर ओळख होती अस नव्हतं काहीना जोडाक्षरे वाचता येत होती तर काहीं कधीही शाळेत न गेलेल्या ताईही इथे होत्या.
अक्षर ओळख बाराखडी पासून सुरु न करता रोजच्या स्वयंपाकातील, किराणा यादीसामानापासून सुरुवात केली. त्यासाठी chart बनवताना मलाही मजा आली. आमचा वर्ग नीट सुरु झाला. ह्या सगळ्या ताईसोबत मलाही खूप शिकायला मिळाले.
picture book session, एखादी साधी गोष्ट उदा. 'बाजारात जाणे' यावर त्यातील आधारित शब्द ,वाक्ये घेणे .त्यावर आधारित छोटेखानी नाट्य रुपांतर सादर करणे .ह्या सगळ्या वेगवेगळ्या activity त आम्ही सगळ्या ताई सोबत रमलो.
    माझ्यासाठी हा पूर्णपणे वेगळा अनुभव ठरला. त्यांच्यासाठी तास design करणे , वेगवेगळ्या activity च्या कल्पनांचा विचार करणे.गोष्ट निवडणे . chart presentation , conversational basedछोटेखानी नाटक plan करणे अश्या खूप साऱ्या activity ने दिवस व्यापला गेला .एखाद सेशन नीट घेता आले नाही तर त्यावर वाईट वाटणे सुरु झाले.त्यावर मात करत ते कस छान घेता येईल हा विचार सुरु झाला .माझ्या विचाराच्या,बुद्धीच्या कल्पना विस्तारल्या पण माझ्या अंगभूत मर्यादाही जाणवल्या ,जसे 'का' व' मा ' मधील फरक ओळखता  न येणाऱ्या ताईना मला शिकवता येईना.माझ्या गटात इंग्रजी सुरु झाले तेंव्हा माझ्याच इंग्रजीची बोंब आहे हे माझ्या लक्षात यायला लागले.कुठेही Indian standard time प्रमाणे जाणारी मी आता क्लासला वेळेत पोहचण्यासाठी धडपडू लागले. 😀
   शिकवणे ...त्यातही सोप्या पद्धतीने समोरच्याला कंटाळा न आणता शिकवणे हि फार कठीण गोष्ट आहे ,रंजक पद्धतीने शिक्षण boring होणार नाही अश्या पद्धतीने शिकवणे सजीताला उत्तम जमत तिच्याकडून मी खूप शिकतेय.
       आधी 'नाटक' अस नुसत नाव काढल तरी  घाबरणाऱ्या ताई आता मात्र उत्साहाने त्यात भाग घेऊन बसवताना दिसतात. video शूट ला हि घाबरत नाहीत. कुठल्याही activityला तयार असणारा असा आमचा 'प्रौढ शिक्षण वर्ग' आहे .बचती चे महत्व , आर. डी. योजना , बँक account माहिती , पेन्शन योजना असो कि लायब्ररी activity musical chair च्या रुपात खेळणे असो तर कधी नुसता dance त्यातही झिंगाट असो कि गरबा ,कधी आपुलकीच्या गप्पा असो तर कधी चक्क शाब्दिक चकमक 😂 असा आमचा वर्ग आम्हाला  भरपूर एनर्जी देतो. सगळ्या ताईना सुद्धा वर्ग चुकला तर वाईट वाटते. 
विहारात जेव्हा वर्ग सुरु केला तेंव्हा वाटलं होता की इतक्या जवळ वर्ग असेल तर खूप ताई येतील आजूबाजूच्या वस्ती तील ...पण अस झालं नाही.बऱ्याचजणीना शिकण्याची ओढ आहे कारण आमच्या वर्गात नवनवीन enrollment होत राहते पण ती कायम टिकत नाही.कारण त्या वर्गात येण्यासाठी त्यांना बरेच अडसर पार करून यावे लागते .बहुतेक जणी कामाला जातात तिथून दुपारी ३ पर्यंत  परत येतात , काहीतरी पटकन खाऊन किंवा नुसता चहा घेऊन ४ च्या वर्गाला हजर राहतात. काहींची तर संध्याकाळची कामे सुद्धा आहेत.५ च्या ठोक्याला परत जावेच लागते.कामाची ठिकाण लांब आहेत घरी गाडी असली तरी घरचे कोणी शिकवत नाहीत कि देत नाहीत,इतक्या लांब चालत जातात आणि येतात. ह्या साठी मागच्या आठवड्यात activa चालवण्याचे प्रशिक्षण दिले त्यात १० जणी नी भाग घेतला त्यात ६ जणी ना आता गाडी चालवता येतेय.😊
 काहीना छोटी मुले आहेत त्यांना सांभाळण्यासाठी कोणतीही सपोर्ट सिस्टीम नाही.त्यामुळे त्या रेग्युलर येऊ शकत नाही.काही जणी आता या वयात शिकून काय करायचं अश्या विचाराच्या तर ह्या वर्गात येणाऱ्या ताईना हसणारे हि बरेच आहेत. आज २०२० उजाडले तरी स्त्रियांची परिस्थिती फार बदललेली नाही ,वूमन्स डे निमित्ताने तर हे फार जाणवत.
स्वत:च्या न्यूनगंडावर मात करत ...लोक काय म्हणतील इ. इतक्या अनेक अडथळ्यावर मात करत  रेग्युलर ताईची पटसंख्या १०-१२ जणींची आहे. ७ नोव्हेंबरपासून ते आज मार्च उजाडला तरी आमचा वर्ग छान सुरु आहे.जेमतेम एक माणूस जाईल अशा गल्लीतून वाट काढत डोक्यावरची छप्परे चुकवत सगळ्या ताईच्या घरी जातो. एक खोली आणि छोटा व्हरांडा अस छोटेसे घर जरी असले तरी त्यांचे मन मात्र फार मोठे आहे. वर्ग झाल्यावर चहा बिस्कीट चा आग्रह ठरलेलाच. सजिताला अवार्ड मिळाले तर तिचे कौतुक फुलांचा गुच्छ आणि पेढे देऊन करणाऱ्या आणि मलाही वाढ दिवसाला फुल, हाताचे घड्याळ देऊन कौतुक करणाऱ्या आमच्या सगळ्या ताई गुणी आहेत.
  ह्या सगळ्या उपक्रमात माझा खारीचा वाटा आहे पण तरीही आज  ८ मार्च २०२० रोजी मी पहिल्यांदा जागतिक महिला दिन साजरा करतेय असं वाटतय. असा हा सार्थकी लागलेला महिला दिन तुमच्याही वाट्याला येवो हि शुभेच्छा !

Trupti

Volunteer
SAJAG

HAPPY WOMAN'S DAY TO ALL 

Women's Day Special

SAJAG* is three and half years old now. And in these three years, to hire a team of two teachers, I have asked about 50 women if they were interested to work, waited for 27 women to respond, interviewed about 20 women, hired 9 women. There was not a moment when I was not looking for a teacher in SAJAG. And quality of teaching or qualifications were the least of the criteria for appointment but only few things like reaching the interview on time, communicating in case of problems were few criteria that would lead to consideration for appointment.

The reasons for high staff turn-over was not ‘disliking the work or the work conditions’ but the inability to manage multiple responsibilities at home especially with children/elderly and work. Thought teaching is considered ‘the easy job’, as the best option for balancing work as well as home responsibilities, it was a challenge for me to set a team.

Having worked in NGOs before, I have understood how working space can be demanding, motivating, enthralling, (and also frustrating) for women. How they find ways to fight for their space at work and at home. I remember when I was working in Wada five years back, the women used to come in saris and change to salwar kameez for some of our work activities as modern dresses was not allowed in their customs. But after five years of work they confidently come to work in salwar kameez. Their fight to find this space and trust was not an easy one. Contrary to what some may believe, its challenging in urban areas too.  If you lack social support, support like babysitting, elderly support becomes costly which ultimately puts the burden on women. As an employer, I am still finding my balance where to set in some of the non-negotiables and where to be flexible. But my team till now has been very supportive in ensuring the quality of work as priority.

Since it was a continuous heartwrenching experience of hiring women and creating expectation and seeing them go, I was curious to learn more about it. According to the ILO report of India, 42% urban women were attending to domestic duties in 1993-94, while in 2011-12 this increased to 46.1% . And amongst these women, only 28% showed willingness to be employed but the preferences were jobs near household premises and on a part-time basis. The main factors mentioned for the sudden drop in women’s participation is increasing access to education (choice of work is delayed because of it), reducing employment opportunities, increase in household incomes reducing participation of women in income generation, low employment security, wage parity and balancing the competing burdens of work and family responsibilities. Of the percentage of working women, most of them are employed in informal sector where their risk of exploitation is highest.

Most of the women from the community I work with are employed in informal sector like maids, vegetable vendors etc. They work because of the household demands. And whatever they earn is spent which leaves very less room for saving. But the economic empowerment which they get helps them to spend in things they believe is important like their children’s school and tuition fees etc.

Considering the experiences of hiring, have understood to make the timings flexible for women. Most prefer to match their work timings when their children are at school. This means that they do not get break from responsibilities but it helps a lot in positive social life as well as economic empowerment. At the end of three years of SAJAG, I am not writing to complain but am proud of SAJAG team members who have continuously strived to find the balance between home and work – a work which they believe in.

Sajitha 

Co-Founder 

SAJAG
(SAJAG is an NGO working with students of urban poor) 

Sharing experience of two of the teachers in successive posts. (in Marathi)