Saturday, October 26, 2019

PUZZLE चे वेड


एक दिवस मी माझ्या पाच वर्षांच्या मुलाला, सर्वेशला सजग च्य अभ्यासवर्गमध्ये घेऊन गेले होते कारण त्याची शाळा लवकर सुटली होती आणि मला कोणी babysitter मिळत नव्हता. मी त्या अभ्यासवर्ग मध्ये शिकवते. सर्वेश असताना शिकवणं कठीण होतो कारण तो एकच जागी बसणार ह्याची खात्री नसते. पण शेवटचा खेळाचा तास चालू होता आणि मुलं वेगवेगळे बैठे खेळ खेळत होती. त्यात काही मुलं पझलस खेळत होते. PUZZLE म्हणजे वेगवेगळे चित्र एकत्र जोडून एक पूर्ण चित्र तयार करायचे असते. त्या पझलसमध्ये वेगवेगळे तुकडे शोधून जोडायची मजा असते आणि एक चॅलेंज पण असतो. सर्वेश पण एक पझल खेळत बसला. पहिल्यांदा असं खेळ तो बघितला होता. अभ्यासवर्ग सुटला,  मुलं घरी निघाले. पण सर्वेश अजूनही पझल मध्ये गुंतून बसला होता.  ते संपल्या शिवाय सर्वेशला घरी पण यायचं नव्हतं. मग शेवटी मी त्याला बोलले, “चल आपल्या घरी मी तुला पण असा खेळ घेईन”. मग तो निघाला.
त्या नंतर एक दिवस गेला. दोन दिवस गेले. मी काही तो विषय काढला नाही. मला वाटले तो विसरून जाईल. पण असं काही झालं नाही. त्याच्या हट्टामुळे आम्ही ते पझल घरी  आणले.  एवढे पैसे खर्च झाल्याचे वाईट वाटत होतं आणि वरून ह्याची खात्री पण  होतीच की हे पण बाकीच्या खेळण्यांप्रमाणे जास्त काळ टिकणार नाही . ज्या दिवशी पझलची घरी  delivery आली तेव्हापासून तो रोज खेळत बसला. हळू  हळू आम्ही सगळेच त्यात गुंतत गेलो. एक दिवस सर्वेश आणि त्याचे पप्पा Oggy and Cockroach चे story puzzle लावताना तास भर त्यात गुंतले होते आणि ते सुद्धा न भांडता.
त्या खेळामुळे माझ्या मुलात खूप बदल झाला. तो दिवसभरात २ तास TV बघायचा. आता तो फक्त १ तास TV बघतो. त्याच्या PUZZLE खेळामुळे त्याच्या इंग्लिश स्पेलिंग मध्ये IMPROVEMENT झाली. आम्ही दुकानात किंवा MALL मध्ये गेलो तरी तो गाड्या किंवा BALL सारखे  काही खेळ न घेता तो अजून वेगळ्या प्रकारे कुठले PUZZLE आहे का ते शोधतो. आता पझल सारखे खेळ खेळायला घेतले की तो किमान १ ते २ तास खेळतो. मला आधी वाटले खेळ नवीन असल्याने तो आठवडाभर खेळेल व नंतर खेळणार नाही. पण तो खेळ आमच्या घरी आणून १ महिना पेक्षा जास्त झाला तरी  तेवढ्याच उत्साहाने खेळतो.  आणि फक्त तो नाही घरात आम्ही सर्वच.

आशा आव्हाड
Consultant, SAJAG

                         

Friday, October 18, 2019

शोधाची किंमत


ह्या शोधाचा त्यांना खूप पैशे मिळाला असेल ना ?” १२ वर्षाच्या सनीने वर्गात विचारले. जेव्हा मी त्यांना पृथ्वी गोल आहे हा निष्कर्ष कसा काढला ह्या बद्दल सांगत होते. सनीच्या ह्या प्रश्नाने मला हसू आलं कारण त्या काळात असे शोध ज्यांनी केले त्यांना बक्षीस सोडून शिक्षाच मिळाली. मी वर्गात सांगायचा प्रयत्न केला कि सगळे शोध पैसांचा विचार करुन नव्हते करत. असे सांगितल्यावर आता त्यांच्या मनात हसू उमटले. आपल्या मनातले प्रश्न सोडवणे किंवा त्यांचे निरीक्षण करून उत्तर मिळवणे ह्यातच आनंद असतो आणि ह्यालाच अभ्यास म्हणतात हे कसं सांगू कळत नव्हते. हे ज्या लोकांनी केलं त्यांच्यामुळे आपल्याला एवढी सगळी माहिती उपलब्ध होऊ शकली.
पण सनीच्या मनातला प्रश्न चुकीचा होता का? कारण शाळेत अभ्यास म्हणजे आता फक्त दिलेली माहिती समजून घेणे किंवा न समजून पाठ करणे एवढंच राहिलाय. सर्वात जास्त earning potential कुठल्या field मध्ये आहे हे बघूनच तर आपण शिक्षणाचा निर्णय घेतो. ते काही न बघता त्यात invest करणार्‍यांकडे आपण मूर्खपणानेच बघतो. काहीतरी returns/फायदा मिळाल्याशिवाय आपण efforts/ मेहनत करायची गरज अजिबात नाही. म्हणून सनि सारखे अनेक गरीब कुटुंब शिक्षणात वेळ व पैसे गुंतवत नाहीत. त्याचे कारण त्या शिक्षणाचा त्यांना काही फायदा होईल असे वाटत नाही.
अभ्यास हा मार्कांसाठी आणि चांगले मार्क मिळवून  पुढे उत्तम नोकरी मिळेल ह्यासाठी करावा ह्या वातावरणात वाढणा-या कोणालाही सनीचा प्रश्न मनात येईलच ही शंकाचं. आम्ही पण त्याच वातावरणात वाढलोय. आमच्या संपूर्ण शालेय जीवनात आम्ही मार्काच्या भानगडीत इतके गुंतलो कि मार्कं मिळवणेह्यालाच अभ्यास मानत गेलो. एकप्रकारे त्याने मार्कांची स्पर्धा निर्माण झाली व त्यात जे टिकले त्याचं  ‘standard of living’ मध्ये बदल दिसते असं एक व्यहम निर्माण होतो. आणि ह्या मध्ये सनी सारख्या एका contract labour च्या मुलाला दिसत असेल कि ह्या स्पर्धेत आपल्याला काही संधी नाही.
जर शिक्षण एका कुटुंबाला आपल्यात किंवा आपल्या आजूबाजूच्या परिस्थितीत काही बदल होण्याची उमेद देऊ शकत नसेल तर हे सगळं अर्थहीनच वाटेल ना?

(सनी सजग अभ्यास वर्गातला एक विद्यार्थी आहे. आमच्या वर्गात नियमित पणे विविध विषयांवर चर्चा होत असल्याने  मुलांच्या मनात वेगवेगळे प्रश्न येत राहतात. त्याचं उत्तर शोधण्याची शिस्त आणि चिकाटी अजून सगळ्या मुलांमध्ये आलेली नाही. पण चर्चेचा हेतू फक्त चर्चा असल्यामुळे नवनवीन प्रश्न व नवनवीन विषय उलगडत राहतात.)      

Sajitha
Co-founder of SAJAG
Students learning the concept of Earth's rotation, Day/Night