Visit to EnRead - A Children's Library

तुमच्या लायब्ररीला आमच्या शाळेतील सर्व शिक्षकांनी शुक्रवारी रोजी भेट दिली.तेव्हा आम्हाला सर्वांना असे वाटले होते की काय, "लायब्ररीत जाऊन काय पुस्तक चाळायची आणि निघायचे" , असे मनाशी ठरवून आम्ही सजग येथे पोहोचलो.आम्ही आल्यावर तुम्ही आमचे प्रसन्न मनाने व चेहऱ्याने स्वागत केले ,त्यानंतर तुम्ही लायब्ररी बघण्यासाठी जी धमाल टेकनिक वापरली ती तर अप्रतिम होती.म्हणजे कोडं घालून त्याच्या उत्तरांमध्ये पुढील पुस्तक शोधायचे ,आणि अंतिम पुस्तकात ते पुस्तक वाचून त्यातून उत्तर शोधायचे.ह्या सर्व प्रकारात आम्ही खूप धमाल केली,आणि त्यानिमित्ताने अनेक पुस्तकं नजरेखालून गेली. त्यानंतर त्या सर्व पुस्तकांवर तसेच प्रत्येकाची वाचनाची आवड कशी निर्माण झाली याबद्दल तुम्ही विचारले त्यातून एक खूप छान चर्चा आपली विद्यार्थी-शिक्षक , आजची शिक्षण प्रणाली या आणि अश्या अनेक गप्पा आपल्या झाल्या. वेळ कसा निघून गेला समजले नाही.

म्हणजे आम्ही असे formalities मूड😜 मध्ये आलो होतो.आणि जाताना खूप छान पुस्तकांचा सहवास घेऊन निघालो.आणि तुम्ही आमचे खूप छान आदरातिथ्य केले अल्पोहार पण👌🏻होता.

आणि EnRead लायब्ररीत लहान मुले छान रमतील असे तुम्ही वातावरण ठेवले आहे,ते पाहून खूप छान वाटले की आज आपण बघतो मुलांना रममाण होण्यासाठी फक्त मोबाईल हवा असतो. पण अश्या लायब्ररी असतील तर त्यांना तिथे खेळता येईल व त्यातून त्यांची वाचनाची आवड निर्माण होईल.

अश्या तुमच्या सजगला भेट देऊन मला खूप छान वाटले .

सौ. दिपाली पाटील

शिक्षिका 

बालक मंदीर विद्यालय 

Bridging the Digital Gap - In Association with Chimple Learning App (Marathi )

 ‘सजग’ चे Home-Based Initiative चा अंतर्गत, Learning Centre च्या विद्यार्थ्याना Chimple Learning APP लिंक वापरायला दिली गेली. SUTARA Learning Foundation नी पूर्व प्राथमिक आणि प्राथमिक वयोगटासाठी हा app बनवला आहे. ह्या app मुळे विद्यार्थ्यांचे पायाभूत कौशल्य इंग्रजी, गणित विकसित होते.  

App मार्फत शिक्षणाचा प्रयोग पहिल्यांदाच सजग नी केला आहे. आतापर्यंत सजग चे Home-Based initiative मध्ये शैक्षणिक videos, अभ्यास पुस्तिका, पालकांना मार्गदर्शन साठी विडियो कॉल हे उपक्रम राबवले गेले होते. ह्या उपक्रमांमुळे विद्यार्थ्यांची अभ्यासामधली गोडी टिकवता आली पण त्यांचे ‘learning loss’ कमी नाही करता आली. ज्यांचे पालक त्यांच्या पाल्यासोबत जास्त वेळ देऊ शकले त्या विद्यार्थ्यांमध्ये जास्त फरक दिसला. App च्या माध्यमाने विद्यार्थ्यांचा उत्साह वाढेल व स्वत:हून अभ्यास करायला सुरुवात करतील. ह्यामुळे त्यांचे वाचन, लेखन व गणित कौशल्यामध्ये नक्की भर पडेल. ह्या उद्दिष्टाने विद्यार्थ्याना App ची ओळख करून दिली.                                                                                                         अभ्यासवर्गातील 25 विद्यार्थ्यांपैकी, 22 विद्यार्थ्यांकडे android फोन आहे. त्यामुळे ह्या विद्यार्थ्याना App डाउनलोड करणं शक्य झालं. पण पुढची पायरी थोडी कठीण होणार होती कारण पालकांच्या मोबाइल वापरण्यात अनेक अडचणी आल्या, विद्यार्थ्याना वेळोवेळी मोबाइल उपलब्धत होईल ह्याची खात्री नव्हती. Learning Centre मधली 44% विद्यार्थ्यांकडे मोबाइल दिवसभरासाठी उपलब्ध आहे कारण आई व वडील दोघांकडे फोन आहेत. पण उरलेले 56% विद्यार्थ्यांकडे मात्र फक्त वडीलांकडे फोन असल्यामुळे विद्यार्थ्याना फक्त रात्री फोन उपलब्ध होतो किंवा जेव्हा वडील घरी असतात तेव्हा. ह्या माहितीच्या आधारे सजग टीम चे प्रयत्न विद्यार्थ्यांना app ची ओळख करून देणे व ते सुरळीत वापरता येणे ह्यासाठी सुरू झाले.

Chimple App install करण्याची प्रक्रिया पुढील प्रमाणे आहे : -

1)   Playstore मधून app डाउनलोड करणे.  

2)   विद्यार्थ्यांचे प्रोफाइल बनवणे.  

3)   Teacher app व Student App लिंक करणे OTP च्या माध्यमातून. (ह्या प्रक्रियेने विद्यार्थ्यांची App मधली प्रगती शिक्षकांना कळू शकतो)  

ह्या तिन्ही प्रक्रिया 22 पालकांचे फोन मध्ये पूर्ण करण्यासाठी आम्हाला एक आठवडा लागला. ह्या प्रक्रियेत मदतीसाठी 2 पार्ट-टाईम शिक्षक सहभागी होते. ह्यातली  पाहिली प्रक्रिया पालकांसाठी सोपे होते. 40% पालकांनी स्वत:हून लिंक वरुन APP डाउनलोड केले. त्यानंतर विद्यार्थ्यानी त्यांचे profile तयार केले व वापरायला सुरुवात केली. पण तिसरा टप्पा, म्हणजे APP वर OTP टाकणे,  पालकांसाठी जरा कठीण होता. 50% पालकांना फोन वरुन प्रत्येक प्रक्रियाचे मार्गदर्शन द्यावे लागले. 32% पालकांना घरी जाऊन त्यांना प्रत्यक्ष सजग शिक्षकांनी मदत केली. 18% पालक अजून connect करू शकले नाही कारण ते टाळेबंदीच्या भीतीमुळे गावी गेले. ह्या सगळ्या प्रक्रियेला 7 दिवस लागले. एवढे दिवस लागण्याचे अजून काही अडचणी होती – त्या म्हणजे, फोनचा वरचे बॅलेन्स संपणे, वडीलांचे खूप उशीरा येणं किंवा बरेच दिवस बाहेर असणे, घरी भावंडं असेल तर त्यांच्या मधील फोन वापरण्याचा वेळा असे बरेच वेगवेगळे विषय असतात.

82% पालक App डाउनलोड केले आहे. आता पुढचा टप्पा आहे त्याचा योग्य वापर. विद्यार्थ्याना assignment देणे, त्यांनी केलेल्या उपक्रमांना प्रतिसाद देणे. ह्या वापराच्या वेळेस अनेक विद्यार्थ्याना वेगवेगळ्या अडचण आल्या. विद्यार्थ्यानी एक पेक्षा जास्त प्रोफाइल बनवल्यामुळे त्यांना ट्रॅक करणे अवघड गेले. तसेच एक प्रोफाइल दोन भावंडे वापरत असल्यामुळे त्यांची प्रगती तपासणे कठीण होते. बहुतेक फोनचे RAM कमी असल्यामुळे नवीन app डाउनलोड केल्याने फोनच्या सेटिंग वर खूप मोठा परिणाम होतो. Chimple App ला जास्त जागा लागत नाही आणि डाउनलोड झाल्यानंतर वापरण्यास इंटरनेट लागत नाही. पण विडियो, गेम्स डाउनलोड केल्याचे फोनच्या सेटिंग वर कशाप्रकारे परिणाम होतो त्याची जाणीव करून देण्याची गरज आहे. हळू हळू फोन वापरताना काय काय काळजी घ्यावी लागेल ह्या बद्दलची माहिती सजगच्या पुढील नियोजनामध्ये आणायची गरज आहे.

सध्या विद्यार्थी उत्साहाने app वापरत आहे. फोन वापरण्याची मजा व अभ्यास अशा दोन्ही गोष्टी साध्य होत आहे. पालक पण समाधानी आहे कारण त्यांना मुलं फोन वर अभ्यास करताना दिसतात. आमच्या निरीक्षणात दिसून येतं कि विद्यार्थी अक्षर , अंक यांचा सराव करत आहेत. APP विद्यार्थी कशा प्रकारे वापरतात व त्याचा त्यांना अभ्यासात कशी मदत झाली हे काही दिवसांत कळेल. App च जास्तीत जास्त उपयोग कशा प्रकारे करता येईल हे पण आपल्याला समजेल. प्राथमिक वर्गातल्या विद्यार्थ्यांसाठी कोणतं डिजिटल माध्यम चांगला आहे ह्याची पण समज येईल. तर पुढच्या ब्लॉग मध्ये APP वापरायचा परिणाम अधिक स्पष्ट होईल.

Sajitha*

Co-founder

SAJAG

Chimple App Link:-  Chimple Learning App

*(घरची भाषा मराठी नसल्याने चुका असू शकतात. त्यासाठी क्षमस्व)

Bridging the Digital Gap - In Association with Chimple Learning APP (English)

As part of the SAJAG’s Home-Based Initiative, our students of the Learning Centre were given the link to Chimple Learning APP (link given below). The Chimple App is created by the SUTARA organization for early grades to build foundational skills of English, Maths, and Hindi.

Until now, SAJAG’s home-based initiative was limited to sending videos, study booklets, and also guidance to parents via phone calls. The accomplishment of these activities was helping them retaining their touch with studies. Our intend to mitigate the learning loss was limited to parents who were able to spend time with students. The intend of App-based learning is self-motivation. By installing the App, the child would be motivated to use the APP (because of their attraction to mobiles) and learn and play at the same time. The content of App helps in the practice of basic reading and writing skills and maths skills which is the foundation of higher learning. With this objective, we decided to introduce the App to our parents and students.                                                                                                                   

Out of 25 students of the Learning Centre, 22 students have an android phone and hence were eligible to download the APP. It was going to be a challenging task considering the digital literacy of the parents and the amount of time the phone will be available for the students. We found out that 44% of our students had access to their phones throughout the day as their mother and father had independent phones. The remaining 56% of students have only one phone at home and hence available to them only in the evening after their father returns from work. To download the App and make it accessible for students were our objective. 

The process for the Chimple App Installation involves: -

1)     Downloading the App from Playstore from the given link. 

2)     Creating the profile of the student.

3)     Connecting the App with the Teacher using an OTP. (This process helps the teacher to track the students’ usage of the App)

The above process on 22 phones took a week to complete. 2 part-time teachers were involved in handholding. The first part of downloading the App was an easy step for parents and 40% of the parents downloaded them immediately after the link was sent via WhatsApp. The students created the profile and started using them too. However, the next process of connecting the Students App with Teacher’s App using OTP (One Time Password) was complicated for the parents to follow from the Audio and Video Whatsapp message. 50% of the parents needed step-by-step guidance via phone call/video call. 32% of the parents required home-visit and actual hand-holding to help them connect with the App. And 18% of the parents are yet to connect as they went to their native place or sent their child for safety during the lockdown. It took around 7 days to complete the process. The delay in 32% of the parents was because in between they had to face problems such as they did not have balance, their father being a driver was away till late or even days. The availability of father being mostly very late, becomes difficult to get in touch with them. Or if they have siblings at home, the screen sharing between them is again a complicated process that will need further dialogue.

Now the App is connected with 82% of our students, the next step is to retain the App and provide with them Assignments and activities. This again became a complicated process as they had created multiple profiles. Hence tracking them is becoming a difficult task. With the RAM less in most phones, downloading a new App means affecting the overall functioning of the phone. Though Chimple App does not require much space and works even without the internet, it will take time to make them aware of the fact that downloading other games and video apps will affect the overall functioning of the phone and thus the functioning of the App.  These factors will be addressed in the coming days and thus slowly, the family will also learn to balance these technological aspects.

Currently, the students are using the App with enthusiasm. It’s fun for students to get to play on the phone and also learn at the same time.  Parents are also happy that children are learning with the phone. We see the students doing the basic letter and number practice. A more detailed assessment of student usage of App will be continued. It will help us give an insight as to which mode of digital learning is best suitable for children of early grades and how best to make the App suitable for learning.

Sajitha

Co-Founder

SAJAG 

App Link:-  http://bit.ly/chimplegoogleplayF

ऑनलाइन शिकवण्याची गुणवत्ता - 'सजग' शिक्षक सर्वेक्षण ऑक्टोबर 2020

 

शाळेत प्रत्यक्ष होणार्या वर्गापासून दूर राहून 6 महिन्यांहून अधिक काळ लोटल्यांवर शिक्षक परत वर्ग पुन्हा सुरू करण्यास तयार आहेत का? शैक्षणिक समस्यांवर काम करणाऱ्या, कल्याणमधील सजग या स्वयंसेवी संस्थेने केलेल्या ऑनलाईन सर्वेक्षणात सुमारे 67% शिक्षकांनी प्रत्यक्ष वर्ग सुरू करण्यासाठी उत्सुक असल्याचा आपला कल व्यक्त केला आहे. ऑनलाईन शिक्षणाचा शिक्षकांचा अनुभव जाणून घेण्यासाठी ऑक्टोबर २०२० मध्ये हे सर्वेक्षण करण्यात आले. या सर्वेक्षणात 65 शिक्षकांनी स्वेच्छेने त्यांच्या प्रतिक्रिया गुगल फॉर्ममध्ये रेकॉर्ड केल्या. सर्वेक्षणात भाग घेतलेले 57% शिक्षक कल्याण पश्चिमेतील होते (जिथे सजगचे शैक्षणिक प्रकल्प आहेत), 29% शिक्षक मुंबई आणि मुंबई उपनगरातील आणि उर्वरित शिक्षक महाराष्ट्रातील इतर भागातील होते.

शिक्षकांनी शारीरिक वर्ग पुन्हा सुरू करण्याची तयारी दर्शविली त्याचा तपशील आकृती 1 मध्ये आहे. शिक्षकांनी अशी तयारी दाखवण्याच्या मागे अनेक कारणं असू शकतात, जसं ऑनलाइन वर्ग आयोजित करण्यात असणाऱ्या अडचणी किंवा कोविड -19 ची भीती कमी झाली. ऑनलाइन वर्ग आयोजित करण्यात येणा-या अडचणी ह्या मुद्द्याचा ऑनलाइन सर्वेक्षणात सविस्तर तपास केला गेला.

आकृती  1

 ऑनलाइन वर्गातील सर्वात मोठी मर्यादा म्हणजे सर्व विद्यार्थ्यांना ऑनलाईन वर्गात सहभाग घेता येत नाही. 73% शिक्षकांनी असे उत्तर दिले कि त्यांच्या सर्व विद्यार्थ्यांकडे ऑनलाइन वर्गांसाठी आवश्यक डिजिटल पायाभूत सुविधा नाहीत. म्हणजे ते त्यांच्या 100% विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचत नाहीत. सर्व विद्यार्थ्यांकडे डिजिटल पायाभूत सुविधा असल्याचे नमूद करणाऱ्या शिक्षकांपैकी 67% शिक्षक हे खासगी शाळांमधील होते. परंतु सर्व खाजगी शाळेतील शिक्षक त्यांच्या 100% विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचू शकलेले नाहीत. मुंबई आणि मुंबईच्या परिघावरील कल्याण इथे, जर जवळपास ७५% शिक्षक हे आमचे सारे विद्यार्थी ऑनलाईन वर्गात डिजिटल सुविधांच्या अभावाने येऊ शकत नाहीत असे म्हणत असतील तर महाराष्ट्राच्या सुदूर भागात अधिक वाईट अवस्था असेल अशीच शक्यता आहे. 

ऑनलाइन वर्ग दोन प्रकारे घेतले जातात. झूम किंवा गूगल मीट अ‍ॅपचा वापर करून लाइव्ह ऑनलाइन वर्ग किंवा व्हॉट्सअ‍ॅपवर प्री-रेकॉर्ड केलेले व्हिडिओ पाठवणे. सर्व्हेतील 81% शिक्षकांनी लाइव्ह ऑनलाईन वर्ग घेतले तर उर्वरित शिक्षकांनी पूर्व-रेकॉर्ड केलेले व्हिडिओ पाठविले. ही दुसरी पद्धत मुख्यतः प्राथमिक आणि माध्यमिक शाळेतील शिक्षक वापरतात. ही दुसरी पद्धत साहजिकच कमी गुणवत्तेची आहे. विद्यार्थ्याला किती समजले आहे ह्याचा विद्यार्थी किंवा पालक ह्यांनी दिल्याशिवाय कुठलाही feedback शिक्षकाला ह्या पद्धतीत मिळत नाही. मुळातच ऑनलाईन वर्गातही विद्यार्थी सहभाग आणि feedback ह्यांवर मर्यादा येतात. प्री-रेकोर्ड व्हिडीओमध्ये सहभाग आणि feedback अजूनच घटतात. अर्थात वयाने लहान विद्यार्थ्यांना ऑनलाईन वर्गात बसवणे, हे पालकांच्या सातत्यपूर्ण सहभागाशिवाय कठीण आहे, कदाचित ते योग्यही नाही. जिथे पालकांना पाल्यासोबत सातत्याने वर्गात राहणे शक्य नाही तिथे कंटेंट पाठवायचा मार्ग निवडला गेला असावा. ऑनलाईन वर्गात येणाऱ्या अडचणींचा आढावा आकृती 2 मध्ये देण्यात आला आहे.

         

आकृती  2: ऑनलाईन वर्गात येणाऱ्या अडचणी

त्याचप्रमाणे शिक्षकांनाही ऑनलाइन वर्ग सुरू ठेवताना काही अडचणी येतात, ज्याचे तपशील आकृति 3 मध्ये दिले आहेत. इंटरनेट कनेक्टिव्हिटीचे आव्हान शिक्षक व विद्यार्थी दोघांनाही होते. शिक्षकेतर आणि घरातील कामे यासारख्या इतर जबाबदा्या म्हणजे शिक्षकांसाठी ऑनलाईन वर्ग घेण्यास अडथळे होते. शिकवताना साधनं न वापरता येणे ही दुसरी अडचण होती. विद्यार्थी व शिक्षक दोघानाही ही नवीन साधनं कशा प्रकारे वापरायचे ह्याची ओळख होणास पण खूप अडचणी निर्माण झाल्या. ऑनलाइन वर्गाची सर्वात मोठी मर्यादा म्हणजे गृहपाठ तपासणे आणि विद्यार्थ्यांच्या आकलनावर  अभिप्राय (feedback) देणे. 68.7% शिक्षकांनी नमूद केले की विद्यार्थ्यांनी ऑनलाईन पद्धतीने केलेल्या कामाचे मूल्यांकन करणे कठीण होते. मूल्यांकन हा अध्यापनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. स्वत:हून अभ्यास न करणा-या विद्यार्थ्यांना प्रेरित करणे ऑनलाइन मोडमध्ये कठीण आहे.

 

       आकृती  3: ऑनलाईन क्लासेस दरम्यान शिक्षकांना येणाऱ्या अडचणी

सर्व्हेत सहभागी शिक्षकांपैकी जवळपास ७३% शिक्षकांना वाटते आहे कि ते प्रत्यक्ष वर्ग आणि डिजिटल वर्ग ह्या दोन्ही गोष्टी एकत्र करू शकतात. हे चांगले लक्षण आहे. आता जेव्हा शाळा प्रत्यक्षात सुरू होतील तेव्हा कदाचित काही विद्यार्थी प्रत्यक्ष वर्गांत येतील आणि काही नाही असेच होण्याची शक्यता आहे. समजा, अशाही अवस्थेत शाळा सुरू झाल्या तर शिक्षकांना दोन्ही प्रकारे शिकवावे लागू शकते. त्यांना असे करण्याचा आत्मविश्वास आहे ही चांगलीच गोष्ट आहे.

सर्व्हेतील ढोबळ प्रश्नांना आलेल्या प्रतिसादावरून हे स्पष्ट दिसते आहे कि ऑनलाईन शिक्षण हा आपत्कालीन पर्याय होता आणि शिक्षणाची प्रक्रिया जिवंत ठेवणे एवढ्याच माफक उद्दिष्टासाठी तो वापरला जाऊ शकतो. आरोग्याचा धोका घटल्यावर जितक्या वेगाने आपण हा आपत्कालीन पर्याय बंद करू तेवढे आपल्या फायद्याचे आहे. बरेच शिक्षक ह्या आपत्कालीन पर्यायाकडून मूळ पद्धतीकडे जायला तयार आहेत हे चांगलेच लक्षण आहे.

--

सर्वसामान्य शालेय शिक्षणव्यवस्थेचा उद्देश हा असतो कि विद्यार्थ्यांतील स्वयंप्रेरणा (nature) आणि घरातून मिळू शकणारे पाठबळ (nurture) ह्यांतून विद्यार्थ्यांच्या आकलनात आणि विविध क्षमता शिकण्यात जी स्वाभाविक तफावत येते त्याला शिक्षकांच्या सहभागाने मर्यादित करणे आणि विद्यार्थ्यांना किमान गुणवत्तेचे आर्थिक, सामाजिक, राजकीय जीवन जगायला आवश्यक क्षमता देणे. शिक्षकांचा विद्यार्थ्यांशी येणारा सातत्यपूर्ण आणि जिवंत संपर्क आणि विद्यार्थ्यांची परस्पर मैत्री आणि चढाओढ ह्यामुळे शाळांतून विद्यार्थी घडतात. दुर्दैवाने कोव्हीड-१९ च्या काळात ऑनलाईन शिक्षणाने शाळांची भूमिका अत्यंत मर्यादित, केवळ शैक्षणिक अभ्यासक्रम ऑनलाईन माध्यमाने विद्यार्थ्यांपर्यंत नेणे, अशी करून ठेवली आहे. अशा ऑनलाईन शिक्षणात पालकांचा वारसा आणि स्वाभाविक क्षमता हेच घटक बलवान ठरणार आहेत. ह्या घटकांच्या अनुसार विद्यार्थी आकलनात मागे (learning loss) पडणार आहेत आणि विद्यार्थ्यांतील फरकही वाढणार आहे. कोव्हीड-१९ च्या काळात विद्यार्थी दशेत असणाऱ्या व्यक्तींच्या भविष्यातील कामगिरीत, त्यांच्या सुख-दुःखात ही विषमता कमी-जास्त प्रमाणात दिसून येणार आहे.    

त्यामुळे आकलनातील तफावत आणि वाढलेली शिक्षणाची दरी या दोन महत्त्वाच्या गोष्टी आहेत ज्या शाळा पुन्हा सुरू केल्यावर आपल्याला लक्षात घ्याव्या लागतील. जेव्हा केव्हा शाळा सुरू होतील तेव्हा शाळा बंद (ऑनलाईन सुरू) असण्याच्या काळात निर्माण झालेली आकलन तफावत भरून काढण्याची मोहीम आपल्याला मोठ्या पातळीवर राबवावी लागेल. जेव्हा शाळा सुरू होतील तेव्हा लहान इयत्तांसाठी ‘जोडणारे वर्ग’ (bridge courses) राबवूनच त्यातील विद्यार्थ्यांना पुढील अभ्यासक्रम शिकवला गेला पाहिजे. प्राथमिक कौशल्ये आणि आकलन ह्यांत अनेक विद्यार्थ्यांचे ऑनलाइन माध्यमात झालेले नुकसान भरून काढणे हे शाळा सुरू होण्याच्या सुरुवातीच्या कालावधीतच शक्य आहे. अन्यथा काही वर्षांनी जेव्हा कोव्हीड-१९ च्या काळांत शिक्षणाचे बाळकडू अर्धवट मिळालेल्या व्यक्ती समाजात सहभागी होतील तेव्हा त्यांच्या खुंटलेल्या वाढीबद्दल आपण काहीच करू शकणार नाही.

वाचन आणि मी

 

जेव्हा मी एखादे  पुस्तक वाचायला घेते, तेव्हा त्यातली  मजा, कथा याबाबत  विचार चालू असतात. माझे सर्वात आवडते पुस्तक म्हणजे मृत्युंजय हे पुस्तक वाचून खूप दिवस झाले तरी आजही त्यातील पात्रांचे विशेषतः कर्णाचे केलेले वर्णन युद्धाचे वर्णन आजही डोळ्यासमोर उभे राहते.संपूर्ण महाभारत आत्ताच घडून गेल्या असे वाटते.

मुलां

ना वाचन शिकवताना, मी मुलांच्या उच्चाराकडे जास्त लक्ष द्यायची मुलं वाचताना पूर्णविराम, अल्पविराम  स्वल्पविराम येथे थांबतात ना याकडे लक्ष असायचे पण या पुढे असे होणार नाही. 

आज मी प्रकट वाचन कार्यशाळा यातून मला मिळालेले अनुभव  आपणासमोर मांडत आहे.

सजगतर्फे आम्हां सर्वांसाठी सजिता मॅमनी तृप्ती अभ्यंकर आणि प्रमोद कांबळे

बळे यांचे प्रकट वाचन कार्यशाळेचे सेशन आयोजित केले.  ही कार्यशाळा म्हणजे आमच्यासाठी एक  वेगळाच अनुभव  आहे. ह्या कार्यशाळेतून प्रकटवाचनाचे वेगवेगळे पैलू उलगडत गेले. 

प्रकट वाचनाची तृप्ती मॅमची पद्धत अगदीच वेगळी होती मला पहिल्यांदाच समजले की वाचन ही प्रक्रिया एकदा वाचून चालत नाही तर पुस्तकाचे वाचन तीन चार  वेळा केल्यास पात्र ,स्थळ , वेळ, भावना पात्रांचे बाह्यरुप ,पात्रांचे स्वभाव हे अधिक चांगल्या प्रकारे समजते.

पात्रांविषयीची चर्चा आमच्यासाठी खूपच उपयुक्त ठरली. आम्ही व. पू .काळे यांचा बी . एम.पी 42 42 या कथेतील बी एम पी या पात्रा विषयी चर्चा केली तेव्हा प्रत्येकाची त्या पात्र बद्दलची मते खूप वेगवेगळी होती यावरून आम्हाला पात्रांच्या स्वभावातील वैविधता समजली त्यांच्यातील  गुणदोषांवर  सविस्तर चर्चा करता आली.

  माध्यमिक वर्गातील मुलांना शिकवताना वाचन  तीन चार वेळा करणे कसे गरजेचे आहे हे त्यांना यातून समजावता येईल व त्यांच्याकडून पुस्तक अधिक चांगल्या प्रकारे वाचून घेता येईल.वाचन करताना पात्र ,स्थळ पात्रांचे बाह्यरूप, त्यांचे गुणदोष या सगळ्यांचा विचार करावा लागतो हे त्यांच्या मनावर बिंबवता  येईल यासाठी या कार्यशाळेचा मला चांगलाच उपयोग करून घेता येईल.

     प्रकट वाचनाच्या एका सेशनमध्ये मॅमनी  "त्या रात्री" या पुस्तकाचे प्रकट वाचन केले त्यावेळेस ते वाचन ऐकताना अंगावर काटा आला व मनात वेगवेगळे विचार येऊन गेले त्यावेळेस झालेल्या चर्चेत  फाळणीचा विषय निघाला फाळणीच्या वेळेचा प्रसंग असावा असे वाटले त्यावेळची सामाजिक परिस्थिती याचा ऊहापोह केला गेला.त्यावेळेस झालेल्या बायका मुलांची म्हातार्‍यांची झालेली परवड याविषयी चर्चा झाली .

   माध्यमिक वर्गातील मुलांसोबत सामाजिक विषयावर जरूर चर्चा करावी यातून मुलांची समाजाविषयीची मते आपल्याला समजू शकतात, आपणही समाजासाठी काहीतरी चांगले काम करू शकतो  हे त्यांच्या विचारांतून आपल्याला समजते.

 चित्रावरून गोष्ट लिहिताना मॅडमनी आम्हाला काही मुद्दे सांगितले जसे  सेटिंग ,वेळ ,स्थळ ,सामाजिक सांस्कृतिक परिस्थिती मुड्स, या मुद्द्यांचा विचार करून गोष्ट लिहिल्यास ती अधिक परिणामकारक होते व ती गोष्ट वाचताना वाचकासमोर गोष्ट रुपी चित्रच उभं  राहतं.

     मला पडक्या घराचं चित्र  व त्यावर जमा झालेल्या कोळ्याच्या जाळ्यांच चित्र दिलं होतं मी मॅडमनी सांगितलेल्या सर्व मुद्द्यांचा विचार करून एक आनंदी ओसाड घर ही गोष्ट लिहिली या गोष्टीत मी बॉम्ब हल्ल्यामुळे विस्कळीत झालेले, आनंदी घर कसे ओसाड झाले  याचे वर्णन केले.  गोष्ट  लिहिण्याचा हा माझा पहिलाच प्रयत्न होता. चित्रावरून गोष्ट कशी लिहावी हे मला समजले.

चित्रावरून गोष्ट लिहिण्याची activity माध्यमिक मुलांना देता येईल त्यामुळे मुलं चित्राचे निरीक्षण करून त्यांच्या मनातील विचार योग्यरीतीने मांडू  शकतील.  मुलांची निरीक्षण क्षमता वाढेल.

मी गेली 18 वर्षे घरगुती प्राथमिक वर्गाच्या शिकवण्या घेत होते त्या वेळेस मुलांसोबत केलेले प्रकट वाचन म्हणजे एक अभ्यासक्रम पूर्ण करणे या उद्देशानेच व्हायचे पण या कार्यशाळेमुळे उशीरा का होईना प्रकट वाचनाचे मूळ उद्दिष्ट समजले आता कोणतेही पुस्तक हातात आले तरी ते तीन चार वेळा वाचून पुस्तकातील स्थळ काळ पात्र पात्रांचे बाह्यरुप  स्वभाव ह्या सगळ्यांचाच विचार सखोलपणे केला जाईल  हे  निश्चित. 

Ruchira Puranik 

SAJAG Volunteer

(Reading Workshop conducted by M/s Trupti Abhyankar, APU Alumni and Mr. Pramod Kamble, SAJAG Project Officer)